Lekarze coraz częściej spotykają się w swojej praktyce z przypadkami osób narzekających na wszechobecne bóle i wymieniających dodatkowo długą listę dodatkowych skarg. Mają oni kłopot z ustaleniem diagnozy i potwierdzają jedynie istnienie „dziwnej choroby”. Umiejętność przeprowadzenia choćby podstawowej diagnostyki pozwala stwierdzić, że tą dziwną przypadłością jest fibromialgia.
Fibromialgia charakteryzuje się przewlekłymi, uogólnionymi bólami mięśniowo-stawowymi, którym towarzyszy nadmierna wrażliwość na ucisk w charakterystycznych punktach zwanych tender points. Wymienionym objawom głównym towarzyszą inne mniej lub bardziej nasilone zaburzenia i objawy. Są one prawdziwą zmorą pacjentów, gdyż ich obecność jest przyczyną często bezproduktywnych wizyt u różnych specjalistów. Wyliczono, że średni czas upływający od pierwszych objawów do ustalenia rozpoznania wynosi około 5 lat, a w tym czasie chory odbywa średnio 15 wizyt u różnych lekarzy.
Okazuje się, że fibromialgia jest jedną z najczęstszych, obok choroby zwyrodnieniowej, rozpoznawanych jednostek reumatologicznych stwierdzanych u około 2 – 4% populacji. Najczęściej chorują kobiety w wieku 30 – 60 lat, choć coraz więcej przypadków obserwuje się również wśród mężczyzn a nawet nastoletnich dzieci. Fibromialgia rozpoznawana jest głównie w krajach o dużej dynamice rozwoju cywilizacyjnego.
Przyczyna choroby
Przyczyna fibromialgii jest nieznana. Zwraca się uwagę na przewlekłe zaburzenia snu występujące w fibromialgii, które mogą być przyczyną przewlekłego zmęczenia. Mogą również zaburzać regulację napięcia mięśniowego i być przyczyną mikrourazów w obrębie włókien mięśniowych i nieprawidłowych mechanizmów naprawczych, a w konsekwencji przewlekłych bólów.
Wśród przyczyn fibromialgii najczęściej podnosi się zaburzenia metabolizmu serotoniny. Niedobór tego neuroprzekaźnika był stwierdzany w surowicy i płynie mózgowo-rdzeniowym chorych. Zdaniem wielu badaczy jest on odpowiedzialny za liczne objawy choroby, głównie odczuwanie bólu i cechy depresji. Wśród przyczyn niedoboru serotoniny wymienia się między innymi obecność w surowicy chorych przeciwciał przeciw-serotoninowych. Zaburzenie to może wynikać z nieprawidłowej funkcji białka określanego transporterem serotoniny, odpowiedzialnego za jej inaktywację w synapsie nerwowej. Defekt ten jest uwarunkowany genetycznie.
Najnowsze badania poszukują zaburzeń mechanizmów bólu w układzie nerwowym. U chorych opisano między innymi zjawisko wzmocnienia odczuwania bólu w wyniku nasilonej pobudliwości neuronów czuciowych. Stwierdzono również uszkodzenie mechanizmów hamowania bólu. Ma być to związane uszkodzonymi w fibromialgii mechanizmami neuronalnymi i neurochemicznymi.
Obraz kliniczny i rozpoznanie
Objawy kliniczne fibromialgii są bardzo różnorodne, a ich nasilenie bardzo zmienne i uzależnione od rozmaitych zewnętrznych i wewnętrznych czynników stresujących (urazy, zimno, wilgoć, infekcje, czynniki psychosocjalne). Najistotniejszym objawem jest ból o przewlekłym charakterze z okresami zaostrzeń opisywanych przez chorych często jako „przypalanie skóry, wyszarpywanie ciała, wbijanie ostrych przedmiotów”. Dotyczy on przede wszystkim kręgosłupa i okolic dużych stawów. Cechą charakterystyczną jest wzrost nasilenia bólu pod wpływem wysiłku fizycznego określany „nietolerancją wysiłkową”. Zjawisko to wynikające po części z uczucia stałego zmęczenia zniechęca do wykonywania jakiejkolwiek pracy, czy przejawiania aktywności życiowej.
Do objawów fibromialgii należą przede wszystkim: zaburzenia snu, uczucie zimnych rąk i stóp, suchość w jamie ustnej, nadmierne pocenie się, zawroty głowy, dodatni dermografizm, bóle głowy, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, uczucie ciała obcego w gardle, uczucie niemiarowej pracy serca, okresowe uczucie braku powietrza, parestezje1, objawy dyzuryczne2, skłonność do reakcji alergicznych. U wielu chorych obserwuje się obniżenie nastroju i depresję oraz stany lękowe zaburzenia osobowości. Często stwierdza się upośledzenie koncentracji, problemy z zapamiętywaniem i wysławianiem się.
W 2010 roku Amerykańskie Kolegium Reumatologiczne opublikowało zmodyfikowane kryteria diagnostyczne fibromialgii. Na nowo zdefiniowano strefy bólu (patrz rycina), których ilość należy zsumować otrzymując wskaźnik rozlanych bólów oraz dołączono współistnienie zespołu innych objawów. Kryteria te są uzupełnione przez ocenę nasilenia trzech ogólnych objawów: (1) przewlekłe zmęczenie, (2) zaburzenia snu i (3) zaburzenia poznawcze. Dodatkowe kryteria diagnostyczne stanowi współistnienie objawów, takich jak drętwienia, zawroty głowy, nudności, zespół jelita drażliwego, depresja. W serwisie internetowym fibromialgia.info.pl zainteresowani znajdą interaktywny formularz, który pomoże w ustaleniu czy mamy do czynienia z objawami fibromialgii
Badania dodatkowe
W standardowych badaniach laboratoryjnych i radiologicznych nie stwierdza się odchyleń od stanu prawidłowego. Natomiast zmiany stężeń niektórych neuromodulatorów we krwi i w płynie mózgowo-rdzeniowym nie są możliwe do wykorzystania w standardowej diagnostyce.
Leczenie fibromialgii
Skuteczne leczenie fibromialgii wymaga wielodyscyplinarnego podejścia i powinno obejmować różne obszary działania oraz lekarzy i terapeutów różnych specjalności. Również nie do przecenienia jest aktywna rola samego chorego. Farmakoterapia obejmuje wyłącznie leki na receptę. Chętni znajdą informacje na ten temat w serwisie fibromialgia.info.pl
Edukacja
Edukacja ma szczególne znaczenie. Podstawą edukacji jest wyjaśnienie choremu istoty choroby, a przede wszystkim braku niebezpieczeństwa zagrożenia życia czy nagłego ograniczenia sprawności. Ważne jest też zwrócenie uwagi na relacje między czynnikami stresującymi i nasileniem objawów choroby. Ich uwzględnienie pomaga choremu w układaniu osobistych planów, a także programu terapii.
Psychoterapia
Najczęściej jest stosowana terapia poznawczo-behawioralna. Obejmuje ona: wyjaśnienie choremu psychologicznych mechanizmów bólu, przekonanie chorego o możliwości rozwiązania problemów związanych z bólem, kształtowanie aktywnego stylu życia, redukcję zachowań chorobowych i zwiększenie ilości zachowań zdrowych, dekatastrofizację bólu3.
Ważnym elementem psychoterapii jest leczenie w grupie. Tworzone są stowarzyszenia chorych na fibromialgię, grupy samopomocy i grupy wsparcia, w których biorą również udział zdrowi członkowie rodzin. Grupy takie są aktywne w zakresie wymiany doświadczeń dotyczących postępowania oraz różnych metod leczenia. Oznaki aktywności chorych można stwierdzić w internecie, a także podczas kongresów naukowych.
Fizjoterapia
Nieodłączną częścią leczenia powinna być fizjoterapia. Stosując liczne rodzaje leczenia fizykalnego, należy za wszelką cenę zapobiegać tendencji do osłabienia mięśni i ich zaników wskutek typowej dla tej choroby ograniczonej aktywności i niechęci do podejmowania ćwiczeń usprawniających wynikającej ze stałego odczuwania bólu. Wśród licznych metod wyróżnić należy takie metody, jak: kinezyterapia (leczenie ruchowe zarówno pasywne jak i aktywne), fizykoterapia (elektroterapia, magnetoterapia, światłolecznictwo, ultradźwięki), krioterapia lub ciepłolecznictwo, leczenie uzdrowiskowe z uwzględnieniem borowin i hydroterapii.
Medycyna alternatywna
W literaturze są liczne publikacje o stosowaniu różnych metod medycyny alternatywnej, przede wszystkim takich, jak akupunktura, akupresura i aromaterapia. Chociaż wyniki oceniające ich efekty są rozbieżne i często niepotwierdzone badaniami klinicznymi, to nie powinno się ich z góry przekreślać, ale pozostawić ich stosowanie do oceny i decyzji samego chorego.
Dieta
Wśród przyczyn fibromialgii niewątpliwą rolę odgrywa zaburzony metabolizm serotoniny i melatoniny. Źródłem dla produkcji serotoniny i melatoniny przez nasz układ nerwowy jest tryptofan. Jest on tzw. egzogennym aminokwasem, czyli takim, którego nasz organizm nie potrafi sam zbudować i który tak jak witamina musi być dostarczony w pożywieniu. Naturalnymi, dobrymi źródłami tryptofanu są produkty bogate w białko, np. przetwory mleczne (biały i żółty ser), jogurt, kefir, produkty sojowe, pestki dyni, spirulina, jaja, mięso – zwłaszcza drobiowe, ryby, banany. Również niektóre suplementy diety, które są skoncentrowanym źródłem substancji odżywczych, wydają się mieć korzystne działanie w fibromialgii. Jednym z takich preparatów, który został opracowany specjalnie dla chorych na fibromialgię jest myalgan. Ta naturalna formuła dostarcza ekstrakty roślinne oraz tryptofan, które pobudzają własną zdolność organizmu do skutecznego uśmierzania objawów i został on pozytywnie oceniony przez wielu chorych.
Rokowanie
Fibromialgia jest chorobą, która nie zagraża życiu i prawidłowo leczona zwykle nie prowadzi do inwalidztwa. Jednak jest chorobą przewlekłą która może trwać przez całe życie, z okresami nasilenia i łagodzenia dolegliwości.
Cały czas trwają intensywne badania nad jej przyczynami i sposobami skutecznego leczenia. W 1990 roku było na świecie ok. 200 publikacji naukowych na jej temat, a obecnie jest to ponad 4.000 publikacji. Są więc nadzieje na znalezienie skutecznej terapii.
Przyjmowanie leków jest ważne w leczeniu fibromialgii, ale stanowi ono tylko fragment postępowania terapeutycznego. Skojarzone, wielokierunkowe postępowanie terapeutyczne, edukacja, grupy wsparcia pozwalają na skuteczne radzenie sobie z fibromialgią oraz na istotną poprawę jakości życia.
1Parestezje to nieprzyjemne wrażenie mrowienia, drętwienia i pieczenia najczęściej kończyn górnych i dolnych.
2Objawy dyzuryczne to dolegliwości związanych z zaburzeniami pojawiającymi się podczas oddawania moczu.
3 Dekatastrofizacja – technika, która ułatwia zdystansowanie się pacjenta w stosunku do rodzących duże obawy wyobrażeń. Możliwa jest wówczas bardziej realistyczna ocena konsekwencji wydarzeń będących przedmiotem obaw.